Senatores boni viri, senatus autem mala bestia

"Senatoren zijn goede mannen, maar de senaat is een slecht beest". Deze Romeinse wijsheid geraakte bij ons bekend door de werken van Cicero. De vraag is waarom groepen zich vaak wreedaardiger en egoïstischer opstellen dan men van de individuele leden van die groep zou verwachten. Het is alleszins een interessante filosofische kluif, het bespreken waard op deze feestdag van Thomas van Aquino.

Probeer eens een groep te overtuigen om een voordeel te doen aan iemand van buiten de groep. Elk voordeel wordt door de groep geweigerd als er ook maar één tegenstem is. Omgekeerd probeer een groep op te zetten tegen iemand van buiten de groep. Het is uiterst gemakkelijk. Een tegenstem krijg je zelden en vaak worden tegenstemmen als deloyaal beschouwd. Omdat mensen hun erkenning putten uit de groep waartoe ze behoren, zijn ze bereid met die groep een uiterst egoïstische koers te varen. Het blijkt in de praktijk erg moeilijk ruimer te denken dan de groep waaraan je deelneemt. Groepen hebben een vernietigende invloed op de individuele ethiek door de werking van het menselijk opzicht.

De grootste wreedheden van de 20ste eeuw werden door groepen begaan, ook al trachten we dit weg te moffelen door de leiders van toen te diaboliseren. Hitler zou een hulpeloos mannetje geweest zijn zonder een groep, dat vergeten we vaak. Jezus werd uiteindelijk door een groep veroordeeld (het Sanhedrin) en volgens de overlevering had hij daar nochtans minstens twee medestanders. (Ik wil niet beweren dat alles werkelijk zo gebeurd is, maar het verhaal getuigt wel van inzicht in groepsdynamiek.) Blijkbaar hebben die het tij niet kunnen keren. Uiteindelijk zal Jezus door het geschreeuw van het volk (een andere groep) aan het kruis belanden, niet door de wil van Pilatus. Maar omdat we individuele schuld (van een ander) verkiezen boven collectieve schuld, hebben we Pilatus vereeuwigd in ons credo.

Bestaan er gevallen waar een groep meer mededogen toont dan een individu? We zouden de sociale zekerheid als een tegenvoorbeeld kunnen zien van de wijsheid van Cicero. Maar het voorbeeld staat nu wel erg onder druk want we hebben eerder het gevoel dat de sociale zekerheid nog slechts het losgeld is dat politici betalen voor sociale vrede en dat de groep die bijdraagt niet langer tevreden is.

Het is erg belangrijk voor leiders en volgers om groepsdynamiek goed te begrijpen. We moeten minstens inzicht hebben in de emoties die onze groepen beheersen en beseffen wat de gevolgen kunnen zijn voor mensen buiten de groep. Overdreven loyauteit aan groepen, gecombineerd met stilzwijgen over begane wandaden kan leiden tot een medeplichtigheid waar we later spijt van krijgen. Ik verwijs ook naar eerdere blogs in dit verband zoals: pesten en het principe van de goede huisvader in een technocratie.